ΘΕΩΡΙΑ:
Το μάθημα αποτελεί μία εισαγωγή στη μελέτη της πόλης και τις τεχνικές αναπαράστασής της, στο πλαίσιο του αστικού και πολεοδομικού σχεδιασμού. Το αστικό φαινόμενο εξετάζεται ως συνισταμένη "φυσικών" μορφών, μηχανισμών διαμόρφωσης και κοινωνικής δυναμικής. Επιχειρείται να αναδειχθεί πως η οργάνωση, η μορφή της πόλης και η ποικιλία της εικόνας του αστικού χώρου, προκύπτουν ως αποτέλεσμα σχεδιασμένων παρεμβάσεων, πρωτοβουλιών φορέων, μηχανισμών, θεσμών και σχεδίων, καθώς επίσης και ως συνέπεια κοινωνικών διεργασιών και ιστορικών περιστάσεων. Όλες οι παραπάνω παράμετροι αποτελούν όχι μόνο τα στοιχεία τα οποία διαμορφώνουν το αστικό τοπίο στις πόλεις μας, αλλά συγκεκριμένα ορίζουν όλες τις κατασκευές του αστικού χώρου που ο καθένας και καθεμία βιώνει στην καθημερινότητα του.
Σκοπός του θεωρητικού μαθήματος είναι οι φοιτητές/-ιες να εισαχθούν στην έννοια του αστικού χώρου και να κατανοήσουν τις διαφορετικές πτυχές του. Η συνειδητοποίηση τους ότι ίδιοι είναι «μελετητές του (αστικού) χώρου» και στη συνέχεια, η ευαισθητοποίηση τους σε χωρικά ζητήματα θα αποτελέσει κεντρικό πυλώνα των διαλέξεων, γύρω από τον οποίο θα αρθρώνονται τα μαθήματα και οι ασκήσεις.
Η εισαγωγή στην έννοια του δημόσιου χώρου και στις πρακτικές του αστικού σχεδιασμού θα βοηθήσει τους φοιτητές/-ιες, παρέχοντας τους τα θεωρητικά και πρακτικά εργαλεία για να προσεγγίσουν το σύγχρονο αστικό τοπίο. Θεωρίες που αντλούνται από την κοινωνιολογία, τις πολιτικές επιστήμες, φιλοσοφία και την ανθρωπολογία, καθώς και παραδείγματα που προέρχονται από το πλούσιο ιστορικό παρελθόν των πόλεων, θα συνδυαστούν με τις σύγχρονες σχεδιαστικές πρακτικές με σκοπό να γίνει κατανοητή η διαδικασία με την οποία παράγεται ο αστικός χώρος.
Σε κάθε διάλεξη, και σε συνδυασμό με την παραπάνω προσέγγιση, ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην παραγωγή όλων αυτών των κατασκευών που πλαισιώνουν τους δημόσιους αστικούς χώρους. Μέσα από παραδείγματα, τα οποία προέρχονται από αστικούς χώρους της Ελλάδας και του εξωτερικού, οι φοιτητές/-ιες θα έρθουν σε επαφή με μια σειρά κατασκευών που συναντά κάποιος στο αστικό περιβάλλον. Κατασκευές υποδομής, ειδικές κατασκευές, αστικός εξοπλισμός, έπιπλα αστικών χώρων, και άλλα θα παρουσιαστούν και θα αναλυθούν εμπλουτίζοντας το λεξιλόγιο των φοιτητών. Με αυτόν τον τρόπο παρέχονται τα ερεθίσματα ώστε να μπορούν να συντάξουν μελέτες αστικού σχεδιασμού, μελέτες εφαρμογής καθώς και σχέδια κατασκευαστικών λεπτομερειών αστικών χώρων.
Παράλληλα με τις διαλέξεις οι φοιτήτριες και οι φοιτητές καλούνται να διεξάγουν βιβλιογραφική άσκηση, η οποία θα αποσκοπεί στη μελέτη συγκεκριμένων αστικών χώρων των ελληνικών πόλεων. Στόχοι της άσκησης είναι να κατανοήσουν την πορεία του αστικού σχεδιασμού των συγκεκριμένων περιοχών, καθώς και να μπορούν να καταλάβουν τη διαδικασία παραγωγής τους.
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ
Στόχος του εργαστηριακού μαθήματος είναι η άσκηση των φοιτητών/-ιών, πρωτίστως, στην αναγνώριση, την κατανόηση και προσέγγιση του αστικού χώρου. Σε δεύτερο επίπεδο, θα καλεστούν να αντιμετωπίσουν τέτοιους χώρους. Θα επέμβουν σε αυτούς, δημιουργώντας καινούρια αστικά τοπία. Στο τέλος του εργαστηρίου θα έχουν επαρκείς γνώσεις να σχεδιάσουν κατασκευές αστικού χώρου, καθώς θα έχουν και τα βασικά εργαλεία για να συντάξουν μελέτες αστικού σχεδιασμού.
Το μάθημα διεξάγεται με ασκήσεις σχεδιαστηρίου και πεδίου, οι οποίες αποσκοπούν στη διαμόρφωση συγκεκριμένων αστικών χώρων της πόλης των Σερρών. Οι χώροι αυτοί μπορεί να περιλαμβάνουν πλατείες, αστικά ρέματα, ελεύθερους αδιαμόρφωτους χώρους, πεζόδρομους, ακάλυπτους χώρους, αυλές δημοσίου, και άλλα.
Με αφετηρία τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ίδιας της τοποθεσίας, το δυναμικό του τοπίου και τις αρχές βιωσιμότητας του αστικού περιβάλλοντος, αναζητούνται οι βασικές προθέσεις σχεδιασμού και στρατηγικές για μια πρωτότυπη και δημιουργική παρέμβαση στο χώρο. Περιλαμβάνει τα βασικά στάδια μιας μελέτης αρχιτεκτονικής τοπίου, από την ανάλυση του τοπίου, στη διατύπωση κεντρικής ιδέας και την εκπόνηση σχεδίων γενικής οργάνωσης σε μεγάλη κλίμακα, καθώς και σχεδίων διαμόρφωσης τμήματος της υπό μελέτης περιοχής σε μικρότερη κλίμακα.
Επίσης, περιλαμβάνει θεωρητικές εισηγήσεις σχετικές με γενικά ζητήματα αντιμετώπισης του αστικού τοπίου στο σχεδιασμό, όπως το εννοιολογικό πλαίσιο αντιμετώπισης του υπαίθριου χώρου – τοπίου, ή το διαχωρισμό δημόσιου και ιδιωτικού χώρου, και άλλα. Έμφαση δίνεται στις αρχές βιωσιμότητας του αστικού τοπίου και στη σημασία των ελεύθερων αστικών χώρων ιδιαίτερα για τις ελληνικές πόλεις, παίρνοντας υπόψη τις ειδικές συνθήκες, ανάγκες και απαιτήσεις που έχουν.
Το μάθημα οργανώνεται μέσα από τρεις ασκήσεις, δύο μικρές και μία μεγάλη, αστικής ανάλυσης και σχεδιασμού σε δύο διαφορετικά τμήματα της πόλης των Σερρών. Οι ασκήσεις εστιάζονται στην αναγνώριση και χαρτογράφηση των στοιχείων συγκρότησης του αστικού ιστού και της αστικής λειτουργίας με διαφορετικές μεθόδους. Προσεγγίζει τα φυσικά και λειτουργικά τους χαρακτηριστικά, αναδεικνύει τις σχεδιαστικές προθέσεις και το είδος του αστικού περιβάλλοντος, όπως αυτό μετασχηματίζεται στο χρόνο.
Οι δύο πρώτες ασκήσεις είναι σχεδιαστηρίου, και έχουν βασικό στόχο στο να εισάγουν τους φοιτητές/-ιες στις βασικές αρχές του αστικού σχεδιασμού.
Πιο συγκεκριμένα, στην πρώτη άσκηση οι φοιτητές/-ιες θα καλεστούν να δημιουργήσουν έναν καινούριο αστικό χώρο σε τμήμα της πόλης με τις ποιότητες που αυτοί θα επιλέξουν, λαμβάνοντας υπόψη μια σειρά από παράγοντες όπως η τοπική κοινωνία - γειτονιά, η μορφολογία της περιοχής, το ιστορικό της υπόβαθρο, η νομοθεσία και άλλα.
Κατά τη δεύτερη άσκηση, έχοντας ως βάση τον αστικό χώρο που δημιουργήσανε στο πλαίσιο της πρώτης άσκησης, θα καλεστούν να τον μετατρέψουν, αλλάζοντας τον χαρακτήρα και τη λειτουργία του, δημιουργώντας διαφορετικές αστικές ποιότητες.
Στην τρίτη άσκηση, η οποία αποτελεί την κύρια άσκηση του μαθήματος, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες, δουλεύοντας ομαδικά, θα προσεγγίσουν έναν αστικό χώρο και θα προτείνουν στρατηγικές που συμβάλουν στη διαμόρφωση ή και αναβάθμιση του πολεοδομικού χαρακτήρα της περιοχής μελέτης. Με τον σχεδιασμό επί μέρους στοιχείων της, όπως του τρόπου πρόσληψής της από τους χρήστες και τους επισκέπτες, η περιοχή μελέτης γίνεται το πεδίο πειραματισμού με στόχο την εκπόνηση και παρουσίαση μιας ολοκληρωμένης πρότασης από τους φοιτητές. Κατά διάρκεια της άσκησης, οι φοιτητές θα επισκεφτούν τον χώρο για την καλύτερη κατανόηση, αναγνώριση και ανάλυση του. Στο τέλος θα παραδώσουν φάκελο με την μελέτη που έχουν διεξάγει.
- Διδάσκων: Ελένη Βλαχονάσιου